Bent u dankbaar voor wat u heeft? En bedankt u uw medewerkers voor hun inzet? Dankbaarheid is een uit het oog verdwenen deugd. Terwijl die niet alleen zorgt voor een productievere werksfeer, maar u er zelf ook beter van wordt.

Bij de Nexobank heerste een ongezonde bedrijfscultuur. Sommigen spraken zelfs van een ‘Darwiniaanse’ arbeidsomgeving – een ‘survival of the fittest’. Het leek alsof iedereen alleen maar aan zichzelf dacht en teamwerk bestond niet. Inhaligheid, intimiderende praktijken en zelfs evident illegaal gedrag waren aan de orde van de dag. De top van het bedrijf had alleen oog voor de winst en voor hun eigen bonussen.

Daarmee ondermijnden zij het zelfvertrouwen en de lichamelijke en geestelijke gezondheid van hun medewerkers. Dat uitte zich in verminderde productiviteit, een laag moreel, veel verzuim en een verontrustend hoog personeelsverloop. Voor veel mensen werd hun werk bij de bank een emotionele uitputtingsslag.

Creativiteit bevorderen

Het topmanagement hield deze kille, berekenende en onpersoonlijke cultuur in stand. Zij leken zich niet bewust van het belang van een arbeidsomgeving waarin mensen vriendelijk en behulpzaam durven te zijn en elkaar kunnen aanmoedigen. Ze hadden geen idee dat een bedrijfscultuur met ruimte voor positieve aandacht en gemeende zorgzaamheid creativiteit en nieuwe ideeën kan bevorderen en dat je met dankbaarheid voor een goede prestatie mensen enorm kunt motiveren.

In plaats daarvan voelden de meeste medewerkers zich ondergewaardeerd en aan hun lot overgelaten. En gezien de ongezonde cultuur bij de bank was het geen verrassing toen een aantal handelaren van de bank bij het Libor-rentemanipulatieschandaal betrokken bleek te zijn. De gerechtelijke stappen die toen volgden resulteerden in flinke boetes — hoewel geen enkele topmanager daar persoonlijk last van leek te krijgen.

Ongezond

Dit voorbeeld geeft aan hoe een ongezonde cultuur — een omgeving waarin het woord ‘dankbaarheid’ niet voorkomt — tot een spiraal van activiteiten kan leiden die in grote zakelijke misstappen uitmondt. Als geld het enige motief is, zijn leiders niet in staat om hoofd en hart van hun personeel te winnen en ze op hun best te laten presteren. Voor de meeste mensen zijn respect, erkenning, vervulling, saamhorigheid en dingen doen die nut hebben immers de zaken waar het echt om draait (naast een billijke vergoeding).

Om een bedrijfscultuur te kweken met deze variabelen doen leiders er goed aan om een werkplek te creëren waar dankbaarheid een voorname positie inneemt. Als mensen te maken krijgen met alledaagse uitingen van vriendelijkheid, kan een eenvoudig ‘dankjewel’ voor een goede prestatie een enorme stimulans zijn en bijdragen aan een positievere arbeidsomgeving.

De Romeinen hadden al een woord voor de bereidheid om waardering te tonen en vriendelijkheid te beantwoorden: ‘gratus’. In het Nederlands zien we dat begrip nog terug in woorden als ‘gratie’ en ‘gratis’. Dankbare mensen tellen hun zegeningen, zijn in staat om waardering te voelen voor de simpele genoegens des levens, en zijn zich er altijd van bewust als hen iets goeds overkomt. Ook is dit het soort mensen dat altijd bereid is om iets terug te doen voor zijn medemens.

Smeermiddel

Door de eeuwen heen hebben filosofen dankbaarheid beschouwd als een belangrijke positieve factor voor harmonieuze relaties. Filosoof-keizer Marcus Aurelius merkte op: ‘Kijk met aandacht naar de kwaliteiten die je bezit, en bedenk in dankbaarheid hoe je naar ze zou hunkeren als je ze niet had.’ Psychoanalytici hebben ook veel belangstelling voor dit onderwerp getoond.

Zij stellen de meer volwassen dankbaarheid tegenover de prille jaloezie die je in kinderlijk gedrag ziet. De ontwikkeling van dankbaarheid gaat gepaard met een groeiend vermogen om in onze latere relaties uiting aan waardering te geven. Zo is dankbaarheid het smeermiddel voor wederkerigheid.

Het verband tussen dankbaarheid en positief sociaal gedrag is trouwens zeer complex. De kwaliteit van de band die we als kind opbouwen met onze verzorgers beïnvloedt de ontwikkeling van onze hersenen. Als in onze eerste jaren een veilige hechting tot stand komt, is dat een stevige fundering die in belangrijke mate bepaalt hoe we met anderen omgaan, hoe we overeind blijven als we stress ervaren, hoe goed we onze emoties in balans houden, of we ons veilig voelen als we de wereld verkennen en met hoeveel hoop we naar de toekomst kijken.

Mensen die veilig gehecht zijn, vinden het makkelijker om dankbaarheid te uiten en te ontvangen. Onzekere hechtingen daarentegen beïnvloeden ons sociale gedrag negatief. Onzekere mensen vinden het moeilijker om de ontvanger van dankbaarheid te zijn, of om die zelf te tonen. Ze schijnen niet te beschikken over vermogens als empathie en medeleven die hier nodig voor zijn en die tijdens onze ontwikkeling van kind tot volwassene gevormd worden.

Optimisme

Dankbaarheid heeft ook veel te maken met ons perspectief — het kader waardoor we naar de wereld en naar onszelf kijken. Dankbare mensen hebben de gave om optimisme in hun dagelijks leven in te bouwen. Zij zien de dingen in perspectief. Ze weten hoe ze hun onbewuste vergelijkingskaders in een positief en waardevol licht kunnen plaatsen. Ze kunnen hun verleden gemakkelijker achter zich laten, het heden accepteren, en vooruitkijken naar de toekomst. Dankbare mensen richten zich op wat zij wel hebben, in plaats van te klagen over wat zij niet hebben.

Ook blijkt uit veel onderzoek dat het vermogen om dankbaarheid te uiten goed is voor zowel de lichamelijke als geestelijke gezondheid. Het tonen van dankbaarheid leidt in de hersenen tot de productie van serotonine (het hormoon dat onze stemming bepaalt). Daardoor voelen we ons beter. Bij tegenslagen helpt een dankbare houding om negatieve stress in positieve energie om te zetten, en zo’n houding zorgt ook voor het optimisme dat nodig is om de problemen in het leven op te lossen. Je kunt dus wel zeggen dat dankbaarheid een natuurlijk antidepressivum is.

Respect

De vraag is nu: hoe brengen we dankbaarheid in de praktijk? Hoe creëren we een omgeving waar mensen erkentelijkheid voor hun werk krijgen en in ruil daarvoor hun best willen doen? Hoe vermijden we de ongezonde Nexobanken?

Het eerste en meest elementaire is respect voor de mensen die in de organisatie werken. Dankbaarheid roept een coöperatieve reactie op. Daarmee vormt dankbaarheid ook de basis voor relaties waarin wederzijdse behulpzaamheid centraal staat, helpt bij het beëindigen van conflicten, is een bron van positieve energie en een voedingsbodem voor een collectieve ‘samen de schouders eronder’-mentaliteit.

Verder moet je mensen de erkenning geven die ze verdienen, ze eerlijk behandelen, groepsgevoel kweken, en medewerkers een stem geven. Als het topmanagement onderkent dat deze belangrijke dynamiek bestaat, kan dat tot verbluffende resultaten leiden: tot werknemers die gezonder en tevredener zijn, en tot hogere arbeidsprestaties.

Perspectief

In de praktijk is dankbaarheid een kwaliteit die een mens ook later in zijn leven kan ontwikkelen (maar als er al een goede basis is, is dat natuurlijk meegenomen). Een concrete stap is om er een gewoonte van te maken (en dat begint al als je ’s morgens opstaat) om te besluiten hoe je tegen de dingen aan gaat kijken. Doe je dat met dankbaarheid voor wat je hebt, of ben je negatief en ga je klagen?

Hoewel dit soms moeilijk kan zijn (we hebben allemaal weleens een slechte dag) moeten we leren om op te houden met kniezen en zuchten. Veel substantieels levert dat klagen namelijk vaak niet op. In plaats daarvan moeten we ons bedenken dat onze kijk op het leven en de acties die daarop volgen, bepalend zijn.

In dit verband kun je elke dag wat tijd vrijmaken om na te denken over de verschillende dingen waar we dankbaar voor zouden moeten zijn. En als we die oefening doen, hoort daar ook aandacht bij voor de mensen die we dankbaar moeten zijn. Mensen die onze levens op een positieve manier beïnvloeden of hebben beïnvloed.
We ontdekken misschien dat het een heel positieve ervaring is om hen te danken voor wat ze voor ons hebben gedaan. Dankbaarheid tonen, maakt zowel onszelf als de ander ook van binnen dankbaarder. Bedenk hoeveel steun en productiviteit we zouden verliezen als we geen dankbaarheid zouden tonen!

Inkleuren

Uiteraard is het niet erg realistisch om nooit negativiteit of twijfel te uiten. Ook hier is, net als in de rest van het leven, evenwicht nodig, met aandacht voor zowel het negatieve als het positieve. Maar voor onze geestelijke gezondheid is het niettemin beter om onze kijk op het leven op het positieve af te stemmen. Zelfs de moeilijkste momenten in je leven kunnen worden opgevat als een kans voor grote persoonlijke groei en ontwikkeling.

Omgekeerd berooft gepieker ons alleen maar van energie en motivatie. De ervaring heeft geleerd dat we ons vaak veel beter voelen als we niet meer met een narcistische blik naar onszelf kijken, maar dankbaarheid uiten en ons erop richten om anderen te helpen. We moeten ook proberen om ons te omringen met mensen die dankbaarheid in de praktijk brengen. Want zoals ik eerder zei, dankbaarheid zoekt dankbaarheid op.

Misschien kunnen we de manier waarop we omgaan met het wel en wee in ons leven het best vergelijken met het werk van een schilder. Als we een schilderij maken moeten we kleuren uitkiezen. Kiezen we dan voor doffe of felle kleuren? Ook moeten we de vraag beantwoorden hoe we het schilderij gaan opzetten. Maar wat we ook schilderen, met felle kleuren komt er meer leven in het schilderij. Hetzelfde kan gezegd worden over de kleuren van dankbaarheid. Als op onze levensreis dankbaarheid in ons palet zit, kiezen we daarmee voor een positiever, bevredigender en opwindender leven.

Manfred Kets de Vries is hoogleraar leiderschapsontwikkeling en organisatieverandering aan de international business school INSEAD, die gevestigd is in Frankrijk, Singapore en Abu Dhabi. Hij is ook psychoanalyticus en heeft meerdere boeken op zijn naam staan.

Bron: FD 16-01-2016

Download hier het originele artikel