Lijdt u aan het redderssyndroom?
Mensen in uw team helpen naar hogere prestatieniveaus is een fundamenteel vereiste. Maar wees alert dat die hulp niet ontaardt in reddersgedrag, want dat vermindert juist de effectiviteit van mensen.
Succesvolle managers halen zelden helemaal op eigen kracht de top. Zelfs de meest getalenteerde, charismatische en onafhankelijke mensen kunnen hun potentieel niet volledig realiseren zonder de hulp en bereidwilligheid van anderen. In het zakenleven gaat het in wezen — en dat zullen veel managers beamen — om mensen. En mensen hebben wederzijdse steun, hulp en advies nodig.
De hulp van een coach of een mentor kan heel nuttig zijn om doelen te bereiken en problemen op te lossen, omdat dat persoonlijke en beroepsmatige groei bevordert. Bereid zijn om anderen in de organisatie te helpen naar steeds hogere prestatieniveaus te streven, is een van de fundamentele rollen die we allemaal zouden moeten vervullen. We hebben daar wederzijds voordeel bij, en de behoefte om te helpen is natuurlijk en prijzenswaardig.
Afhankelijkheidsrelatie
Maar sommigen onder ons worden niet zozeer gedreven door een verlangen om iets goeds te doen voor anderen en aan het algemeen welzijn bij te dragen, als wel door een diepere, emotionele eigen behoefte. Als u tot deze categorie behoort, bent u misschien een ‘redder’, iemand voor wie de behoefte om te helpen een zelfzuchtige verslaving is.
Lijdt u aan deze ‘disease to please’ (zie kader), dan kunt u geen onderscheid maken tussen uw eigen behoeften en die van de mensen die u geacht wordt te helpen. Deze modus operandi vergt zijn tol, bij u en bij de mensen met wie u werkt, en kan zelfs leiden tot een onnodige, ongezonde en ongepaste afhankelijkheidsrelatie. In het beste geval bent u een heel ondoelmatige hulpverlener, maar in het ergste geval brengt u anderen schade toe omdat u in plaats van hen te helpen hen voor uw eigen karretje spant om daarmee uw eigen neurotische behoeften te bevredigen.
Contraproductieve hulp
Ik werkte eens met een leiderschapscoach die af en toe met het kantoor van een van haar cliënten belde om te zeggen dat hij ziek was. Maar in feite was haar cliënt een chronische alcoholicus die bij vlagen zwaar dronk en dan gedurende meerdere dagen niet kon werken. Dit soort ‘hulp’ gaat verder dan normaal zorgzaam gedrag en is totaal contraproductief. De coach beschermde met haar gedrag de negatieve levensstijl van haar cliënt, en hield zodoende ook zijn alcoholisme in stand.
Toen ik deze coach vroeg waarom zij dit deed, legde ze uit dat haar cliënt haar bij meerdere gelegenheden had verteld dat hij het zonder haar niet redde, en dat hij zich altijd een stuk beter voelde als zij het heft in handen nam. De coach zei ook dat deze man een van haar beste cliënten was, en dat is niet moeilijk te begrijpen: zijn afhankelijkheid gaf haar een gevoel van macht en creëerde bij haar de illusie dat ze hem echt hielp. Maar in werkelijkheid bevredigde de coach natuurlijk gewoon haar behoefte dat iemand haar nodig had, terwijl de cliënt ondertussen verder wegzakte in een cyclus van aan zelfvernietiging gelijkstaande zuippartijen.
Verslaving
Het ‘redderssyndroom’ komt in alle lagen van de bevolking voor. In de zakelijke omgeving kan het bedrijven schade toebrengen. Als op deze manier de natuurlijke balans in werkrelaties wordt ondermijnd, kan dat productief teamwork verstoren en de effectiviteit van mensen verminderen. Van het redderssyndroom is sprake als het helpen van anderen een dwangmatig karakter krijgt, dat gebaseerd is op een centrale, maar verkeerde overtuiging: ‘De enige manier om gewaardeerd te worden is om te doen wat andere mensen willen’.
Deze hulpverleners helpen anderen niet echt, maar gaan een langdurige redder-slachtofferrelatie aan. Je zou kunnen zeggen dat mensen met het redderssyndroom aan een verslaving lijden, net zoals eten, roken, drugs, alcohol en seks verslavend kunnen werken. Oningewijden kunnen reddersgedrag echter als een soort heroïsch martelaarschap opvatten. Als je echter wat beter naar de onderliggende dynamiek kijkt, ontdek je dat de focus op anderen voor redders een excuus is om hun eigen problemen uit de weg te gaan.
Disfunctioneel
De meeste redders zien ook niet in dat hun gedrag compulsief en disfunctioneel is. Velen geloven echt dat hun hulp en coaching helemaal ten goede komen aan degenen die zij proberen te redden. Deze mensen moet duidelijk worden gemaakt dat zij misschien de tekenen van een redderssyndroom vertonen, want alleen zo kunnen zij hun eigen problemen gaan oplossen en echt effectieve en constructieve hulp geven.
Echte hulp is een gezamenlijke inspanning. Als je iemands leven helemaal overneemt, beroof je hem of haar van het vermogen om zelf beslissingen te nemen en voor zichzelf te zorgen. Het einddoel van hulp — zeker in organisaties — is om degene die hulp ontvangt in staat te stellen om een proactieve rol te gaan spelen en daarmee de behoefte aan een hulpverlener weg te nemen.
Wederzijdse afhankelijkheid
Omdat redders psychologisch niet kunnen aanvaarden dat zij niet nodig zijn, hebben ze de neiging om de relatie met degene die zij helpen de richting van wederzijdse afhankelijkheid op te sturen. Als dit gebeurt, heeft de persoon die hulp ontvangt vanwege zijn of haar kwetsbare positie vaak geen andere keus dan hierin mee te gaan. Alles wat hij of zij probeert, wordt ondermijnd.
In deze dynamiek lopen beide partijen onvermijdelijk schade op. De persoon die geholpen wordt, ontvangt geen hulp waar hij echt iets aan heeft, terwijl de redder overbelast raakt door de afhankelijkheid van de ander. In plaats van de door beiden gewenste positieve resultaten gaat er door de wederzijdse afhankelijkheidsrelatie juist veel energie verloren.
Verstikkende aandacht
Soms, als ‘hulp verlenen’ omslaat in ‘redden’, reageert degene die hulp ontvangt op de inspanningen van de redder door zich terug te trekken. Soms kan de verstikkende aandacht van de hulpverlener iemand er zelfs toe brengen om een proactieve houding aan te nemen en zijn of haar problemen dan maar zelf op te lossen. Dat is natuurlijk een goede uitkomst voor degene die gered wordt, maar het heeft een paradoxaal effect op de redder, want die denkt dat het succes aan zijn of haar interventie te danken is.
Wat je dan vaak ziet, is een verslechtering van de relatie tussen de twee. De te redden persoon raakt ontmoedigd en verward door de constante inmenging van de redder, terwijl de redder gefrustreerd raakt door het weinig ontvankelijke gedrag van de ander. Ten slotte geeft de redder de reddingspoging gewoon op om een ander ‘slachtoffer’ te zoeken.
Emotionele last
Als een hulpverlener te veel van zichzelf aan anderen geeft, kan dat leiden tot afnemende meeropbrengsten. De emotionele last van hulpverlening kost tijd en energie. Als leidinggevenden vatbaar zijn voor zulk gedrag, kan hun positieve houding en hun effectiviteit worden aangetast door de overmatige emotionele verantwoordelijkheid die ze voor anderen voelen. Cynisme, vermoeidheid en apathie liggen op de loer, en zij verliezen hun idealisme en het gevoel zinvol bezig te zijn. Ze kunnen de medewerkers die zij proberen te redden onbewust zelfs besmetten met de gevoelens van overspanning en mislukking waar zij zelf mee kampen.
Denk aan uzelf
De les is duidelijk: als u van het reddende type bent, moet u leren egoïstischer te worden. U moet aan uzelf denken. U moet uw eigen dromen en ambities verwezenlijken en u niet steeds op de behoeften van anderen richten. U moet ook leren zich los te maken van de negatieve mensen in uw leven — mensen die u emotioneel en fysiek uitputten. Verder zou u zich serieus moeten afvragen waarom u zich verplicht voelt om een specifiek iemand te helpen.
Wanneer u van het redderssyndroom af probeert te komen, betekent dat niet dat u andere mensen niet meer als hulpverlener of mentor mag bijstaan. De behoefte om anderen te helpen is een positieve kracht, als het maar niet overgaat in disfunctioneel reddersgedrag. Constructieve redders lossen hun problemen zelf op, en het is hun rol om anderen aan te moedigen om moeilijke beslissingen ook zelf te nemen.
Manfred Kets de Vries is hoogleraar leiderschapsontwikkeling aan de internationale businessschool Insead. Zijn nieuwste boeken zijn ‘Kets de Vries over executive coaching’, ‘Inzicht in 8 complexe persoonlijkheden’ en ‘Telling Fairy Tales in the Boardroom’.
Bron: FD 20-2-2016